Umræðan um heilsubótarefni úr lækningajurtum er oft fjörleg og eru þá mjög skiptar skoðanir. Ef neytandinn telur sig hafa gagn af slíkri vöru þá kaupir hann vöruna áfram, annars hættir hann notkuninni. Afstaða margra lækna er að bíða eftir að klínísk rannsókn sýni gagnsemi meðferðarinnar en aðrir eru fúsir til að taka þátt í rannsóknum á lífvirkni efna og hugsanlegri gagnsemi. Hlutverk lækna er að greina sjúkdóma og meðhöndla með þekktum aðferðum. Í læknanámi víða erlendis hafa nemendur fengið upplýsingar um lífvirkni náttúruefna og hvernig slík efni gætu komið að gagni.
Í Þýskalandi er þekking á lækningamætti náttúruefna hluti af eðlilegu námsefni. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin WHO telur að um 80% manna í heiminum noti náttúruefni til heilsubótar eða 5-6 milljarðar manna. Lyfjaiðnaðurinn þróaðist þegar menn fóru að rannsaka einstakar virkar lækningajurtir og að einangra lífvirk efni úr þessum jurtum og gefa sjúklingum skilgreint magn af þessum virku efnum. Síðan fóru menn að búa til efni sem höfðu áþekka byggingu og virku náttúruefnin og gátu þá fengið einkaleyfi á slíkum efnum en almennt fá menn ekki einkaleyfi á náttúruefnum.
Hvers vegna er vaxandi áhugi á Vesturlöndum á neyslu náttúruefna úr lækningajurtum til að bæta heilsuna? Ástæður eru annars vegar auknar rannsóknir á náttúruefnum og gagnsemi þeirra til að styrkja forvarnir gegn sjúkdómum. Hins vegar er vaxandi ótti við skaðlegar aukaverkanir lyfja sem hafa komið í ljós. Lyf eru ekki alltaf hættulaus og eru dæmi um slíkt vel þekkt. Nýlegt dæmi um varasamt lyf er Vioxx sem var notað við liðagigt og verkjum. Lyfið fór í hefðbundna klíníska rannsókn og síðan út á almennan markað og olli miklum skaða.
Um 60 þúsund manns dóu af völdum þessa lyfs, fengu hjartaáfall eða slag. Þá má nefna að ákveðin algeng lyf, svokölluð andkolinerg lyf valda minnistapi við lengri notkun. Franskir vísindamenn gerðu athugun á fólki sem hafði engin einkenni um heilabilun. Tilraunahópurinn fékk slík andkolinerg lyf og eftir nokkur ár þá var minni þeirra mun lakara en hjá viðmiðunarhópi sem ekki hafði fengið þessi lyf, en sjúklingarnir voru ekki með Alzheimers-sjúkdóm. Lyf þessi valda mun lakari boðflutningum í heila en það skerðir minnið. Vísindamenn telja nú að algengasta orsök fyrir skertu minni sé einmitt óæskileg notkun slíkra lyfja.
Þekking liðinna kynslóða
Ýmis lyf og náttúruefni hafa verið notuð til að bæta minnið t.d. hjá öldruðum og sjúklingum með heilabilun. Eitt af þremur algengustu lyfjunum gefin Alzheimer-sjúklingum er náttúruefni (galantamin). SagaMemo inniheldur efni með samskonar virkni og hafa niðurstöður tvennskonar rannsókna á SagaMemo verið birtar í alþjóðlegum vísindaritum. Jurtaveigin sem myndar SagaMemo dregur úr virkni ensíms, sem er í heila sem annast niðurbrot boðefna í heilanum. Með því að hindra niðurbrot boðefna þá eykst magn boðefna og styrkir það minnið.
Sú rannsókn var birt 2007 (Inhibition of acetylcholinesterase by extracts and constituents from Angelica archangelica and Geranium sylvaticum. Sigurdsson S, Gudbjarnason S. Z Naturforsch C. 2007 Sep-Oct;62(9-10):689-93). Önnur rannsókn var gerð á tilraunadýrum með stöðluðum viðurkenndum aðferðum og sýndu þær að jurtaveigin bætir minni tilraunadýranna. Þessar rannsóknir voru birtar árið 2013: (Effect of oral imperatorin on memory in mice. Sigurdsson S, Gudbjarnason S. Biochem Biophys Res Commun. 2013 Nov 15;441(2):318-20).318-20).
Íslenska flóran hefur margar áhugaverðar lækningajurtir sem formæður okkar hafa notað allt frá landnámi. Þekkjum við fjallagrösin, vallhumal, ætihvönn, blóðberg og margar fleiri. Náttúrulækningar eru ekki nýjar og voru eðlilegur þáttur í lífi manna fyrr á öldum. Með þróun nútíma læknisfræði á síðustu öld og notkun sýklalyfja þá minnkaði áhugi á náttúrulækningum. Það var fyrir tilstuðlan Jónasar Kristjánssonar, læknis á Sauðárkróki, að áhugi á náttúrulækningum var endurvakinn. Jónas boðaði aukna neyslu á grænmeti og ávöxtum og var þá langt á undan þeim sem nú hvetja til neyslu á heilnæmu fæði. Jónas hlaut hins vegar háð starfsbræðra sinna en hann hélt ótrauður áfram og stofnaði Náttúrulækningafélag á Sauðárkróki og síðar Náttúrulækningafélag Íslands í Reykjavík. Heilsustofnunin í Hveragerði tók til starfa 1955 og starfar í anda Jónasar.
Lokaorð: Vaxandi áhugi er á notkun lífvirkra náttúruefna til að efla forvarnir gegn ýmsum algengum sjúkdómum. Þessi heilsubótarefni eru fyrir hendi í grænmeti, ávöxtum og lækningajurtum. Menn styðjast bæði við reynsluþekkingu liðinna kynslóða og vísindalega þekkingu sem aflað er með rannsóknum um allan heim.
SIGMUNDUR GUÐBJARNASON professor skrifar í mars 2013. Birt með leyfi höfundar.