Fyrirlesari Kolbrún Björnsdóttir flutti erindi á haustfundi Heilsuhringsins 1994
Það hefur svo mikið verið rætt um breytingaskeið hjá konum að ég ætla byrja á körlunum.

Um það segja sumir: ,,það er ekkert breytingaskeið hjá körlum, þetta er bara öldrun“. Ég held það skipti ekki máli hvað við köllum þetta, aðeins að fólk sé með-vitað um hvað kann að bjáta á og hægt er að gera til hjálpar ef svo ber undir. Það sem karlar finna helst fyrir á þessu tímaskeiði eru bólgur og sýking í blöðruhálskirtli. Vandamálin sem fylgja því eru minni þvagbuna, tíðari þvaglát, stundum verkir, minnisleysi, minnkað jálfsöryggi, aukin viðkvæmni fyrir áreiti frá umhverfinu, kvíði, streita, svitaköst, ör hjartsláttur, minni áhugi á kynlífi eða engin kyngeta, líkamlegt þróttleysi, þunglyndi og geðsveiflur.

Hormónabreytingar gerast miklu hægar hjá körlum en konum. Um þrítugt fer að draga úr framleiðslu á testósteróni og eftir það minnkar hún smátt og smátt. En það er ekki fyrr en upp úr fimmtugu sem karlar fara almennt að finna fyrir þessum breytingum.

Raunar er það misjafnt hvenær karlmenn fara að finna fyrir hormónabreytingum eða hvort þeir gera það yfirleitt. Sumir vilja  ekki viðurkenna að neinar breytingar verði yfir höfuð. Ef við berum saman vandamálin sem koma upp á breytingaraldrinum hjá konum og körlum eru þau ekkert ósvipuð, ef horft eru framhjá þeim kvillum sem fylgja hvoru kyni. Konur finna einnig fyrir geðsveiflum, svitakófum, minnisleysi, örum hjartslætti, minna sjálfsöryggi, kvíða, þunglyndi og líkamlegu þróttleysi.

Hjá konum dregur skyndilega úr framleiðslu á hormónum og af þeim sökum geta kvillarnir oft orðið verri (dramatískari) en hjá körlum. Við minni estrógenframleiðslu dregur úr blæðingum, slímhúðin þynnist í leggöngum og kalk helst ekki eins vel í beinum og áður. Það er einkum vegna beinþynningar sem læknar leggja svona mikla áherslu á nauðsyn þess að taka hormóna. En það er vel hægt að nota náttóruna til að hjálpa sér í þessu efni. Meðal annars er hægt að taka inn íslenska jurt sem heitir klóelfting.

Hún myndar kalk úr öðrum efnum, þ.e. 1 jón af magnesíum ( 24) + 1 jón af súrefni (16) gerir massatöluna 40, sem er massatala kalks. Það sama gerist líka með 1 jón af kísil (28) + 1 jón kolefni (12) þar er massatalan einnig 40. Kló-elftingin inniheldur mikið magn af kísil sem styrkir margt í líkamanum, m.a. allan band-vef, sinar, húð, hár og neglur. Kísillinn hjálpar einnig konum sem hafa ekki nógu sterka vöðva í þvagblöðrunni, ver gegn kölkun í æðum og er næringarefni fyrir lungnavefina.

Ekki er hægt að hengja alla þessa kvilla á minnkaða framleiðslu af hormónum, orsakirnar geta líka verið félagslegar, andlegar eða líkamlegar og á þá bæði við karla og konur.  Fáir vita að það eru til úrvals jurtir sem lyf við flestum þeim kvillum sem ég hef talið hér upp. Hormónar hafa einnig verið gefnir karlmönnum á breytingaskeiði og þannig tekist auka orku, kyngetu, beinmassa, vöðvamassa og draga úr þunglyndi, en þeirri meðferð hefur ekki verið mikið beitt hér á landi. Hér á eftir mun ég tilgreina helstu jurtirnar sem ég nota í lyf handa fólki á breytingaraldrinum.

FREYSPÁLMI (Serenoa serrulata): Hann virkar örvandi á eistun sem veldur því að fram-leiðsla á hormónum eykst, einnig hefur jurtin styrkjandi áhrif á blöðruhálskirtilinn og dregur úr bólgum í honum, og er gefinn bæði konum og körlum. Að því er ég best veit hafa engar nákvæmar rannsóknir verið gerðar á freyspálmanum og eina reynslan af honum er löng klínísk notkun.

VALLHUMALL (Achillea millefolium): Hann nota ég til þess að styrkja blá- og slag- æðlingana og er það oft góð hjálp við getuleysi hjá karlmönnum. Vallhumalinn er einnig hægt að nota við æðahnútum bæði hjá konum og körlum.

HESTAKASTANÍA  (Ascculus  hippokastanium):  Hún er notuð í þeim tilfellum þar sem að styrkja þarf bláæðamar til að hjálpa gegn getuleysi. Hún inniheldur efnið Aescin sem að hindrar ensímið hyalumnicase í að brjóta niður hyalumnic sýru, sem er efni sem að heldur æðunum saman. Þessa jurt er líka hægt að nota við æðahnútum.

JÁRNURT (Verbena officinalis): Hana nota ég gegn þunglyndi. Hér hef ég heldur ekki
neina rannsókn til að styðjast við aðeins langa klíníska notkun. Það sem þessi jurt er sögð gera er að að skerpa hugsunina og örva með því hugann. Hún örvar einnig lifrina og það er eins og við það hjálpi hún, oft á tíðum, heilmikið við þunglyndi.

JÓNSMESSURUNNI: (Hypericum perforatum) er jurt sem að ég nota mikið handa konum á breytingaskeiði. Hún er róandi og nærir líka taugamar og er þar af leiðandi góð gegn þunglyndi, skertu sjálfsöryggi, viðkvæmni og stressi. Það er efnið hypericin í Jóns-messurunnanum sem virkar gegn þunglyndi.

MARÍUSTAKKUR (Alchemilla vulgaris) og MÓÐURJURT (Leonaoms cardiaca): Þær nota ég gegn svitakófum, sem oft fylgja breytingaskeiðinu, enda vinna þessar tvær jurtir mjög vel saman, en hægt er að nota fleiri jurtir í þessum tilgangi. Maríustakkinn er einnig hægt að nota gegn of miklum og óreglulegum blæðingum sem oft gætir hjá konum á þessum aldri.

Hún inniheldur hormóna sem líkjast plöntuestrógeni og er það líklega ástæðan fyrir þessari góðu virkni á kvilla sem tengjast minni framleiðslu kynhormóna.  Einnig er hægt að nota Salvíu, nema að hana er ekki æskilegt að taka innvortis nema í fjórar vikur og hámark í þrjá mánuði fyrir hrausta einstaklinga. Ástæðan er sú að í kjarna-olíunni í Salvíu jurtinni er Thujoneolía sem ertir nýrun við langvarandi notkun.  Salvían inniheldur einnig hormóna líka plöntuestrógeni og því slær hún mjög á svitakóf.

HAFRAR (Avena satina): Þetta er líklega uppáhalds jurtin mín og hana nota ég til þess að næra taugakerfið innan frá.  Í höfrum eru það glycósídar sem eru virku efnin, en þeir tapast við suðu. Það er helst með því að nota heila hafra og búa til graut úr þeim að eitthvað af virku efnunum varðveitist. Annars er heilmikið af öðrum góðum efnum í höfrunum eins og járn, kalk, kopar, magnesíum, zink, B-vítamín, kísill og auk þess mjög hátt hlutfall af próteini og fitu.

Þetta þýðir að í höfrum er mjög góð næring til þess að byggja okkur upp fyrir amstur dagsins og fyrir áreiti frá umhverfinu, og af því leiðir að þunglyndi og streita minnka, sjálfsöryggi eykst og einstaklingurinn verður sterkari gagnvart því sem er að gerast í kringum hann. Hafrarnir geta líka aukið kyngetu hjá karlmönnum. Hafa verður í huga að jurtir flytja ekki fjöll en þær efla og styrkja tauga-kerfið og við það verður maður virkari.  Jurtirnar framkvæma hins vegar ekki hlutina fyrir mann.

ENGIFER (Zingiber officinalis): Ég nota mikið af engifer til þess að örva blóðrásina, bæði hjá konum og körlum. Engiferið er þurrkað og þannig örvar það blóðrásina og við það hækkar hitastig líkamans án þess þó að svitamyndun verði. Mjög lítinn skammt þarf af engifer í einu og ef hann er í duftkenndu formi þá er nægilegt að taka hann framan á hnífsoddi og setja út í einn tebolla af vatni.

MUSTERISTRÉ (Ginko biloba): Það er jurt sem mig langar til þess að minnast á og sem margir kannast kannski við. Hún örvar æðakerfið og þá sérstaklega þær æðar sem liggja upp til heilans og er því góð við minnisleysi. Musteristréð örvar einnig blóðrásina í fótleggjunum. Í útliti er laufblaðið eins og þverskurður af heila sem segir okkur helmikið um það hvernig nota megi jurtina.

MUNKSPIPAR (Vitex agnus cactus): Hann hefur eitthvað verið notaður til þess að koma reglu á tíðablæðingar hér á landi, en mikið erlendis. Það sem hann gerir er að örva heila-dingulinn og jafna hormónastarfsemina í líkamanum. Þetta fer þannig fram að heila-dingullinn sendir boð niður til eggjastokkanna um að þeir eigi að framleiða meira estró-gen. Það er afar einfalt að nota þessa jurt vegna þess að hana þarf einungis að taka inn einu sinni á dag ólíkt öllum hinum sem ég hef þegar nefnt, þær þarf að taka inn þrisvar á dag.

Eftir að hafa talið upp þessar jurtir sem styrkja líkamann langar mig til þess að benda á að best er að nota fyrirbyggjandi aðferðir gegn heilsufarslegum vandamálum sem kunna að koma upp á breytingaraldrinum. Fólk ætti að byrja sem fyrst að byggja upp líkamann og búa hann undir átökin við minnkandi hormónaframleiðslu. Uppbyggjandi aðferðir eru m.a. eftirfarandi:

1. Hreyfing. Hún er eitt af því mikilvægasta sem fólk getur gert til þess að halda líkam-anum í góðu formi. Þá þarf fólk að velja hreyfingu sem hentar hverjum og einum og því er mikilvægt að finna líkamsæfingar við hæfi.Dæmi um góðar æfingar eru: göngutúr, sund, hlaup, golf, leikfimi og hjólreiðar. Rannsóknir hafa sýnt fram á að æfingar við-halda kalki í beinum, minnka svitakóf og auka almennt á vellíðan fólks. Það hefur sýnt sig að konur sem stunda reglulega hreyfingu fá miklu síður kvillanna sem fylgja breyt-ingaraldrinum.

2. Mataræði: Það æskilegasta varðandi mataræðið er auðvita að útbúa matinn sem mest sjálfur. Ráðlegt er að hafa eins fjölbreytt mataræði og hægt er til þess að fá sem flest næringarefni úr fæðunni. Einnig ætti fólk að neyta minni fitu og borða reglulega. Hafra-grautur er sígildur og mjög góður þar sem að hann inniheldur, eins og ég nefndi hér að framan, hormóna líka plöntuestrógeni, en þá er einnig að finna í fleiri jurtum eins og fennil, sellerí, steinselju, hnetum, fræjum, eplum, alfa alfa og sojavörum.

3. Jákvætt hugarfar: Hugarfarið skiptir miklu máli varðandi heilsu. Það má nota ýmis hjálpartæki til þess að róa og styrkja hugann. Þar á meðal getur verið gott að hlusta á góða tónlist, hreyfa sig, fara í göngutúr og að stunda jóga er einnig góð leið að þessu marki.

4.  Bætiefni: Þau eru helst fyrir fólk sem hefur ekki mjög góða matalyst eða borða ekki nægilega  fjölbreytt fæði.  Vítamín eru einnig tekin inn til þess að styrkja ákveðin líffæri, t.d. zink sem virkar á blöðruhálskirtilinn, og E-vítamín sem styrkir æðakerfið og er gott fyrir bæði kynin, en það örvar einnig slímhúðina í leggöngum kvenna. Heilræði:  Höldum heilastarfseminni virkri með lestri og verkefnum sem reyna á hugsunina því þannig er hægt að draga úr minnisleysi á efri árum og munið AÐ ÞAÐ ER ALDREI OF SEINT AÐ BYRJA Á ÞVÍ AÐ EFLA LÍKAMA OG SÁL. GANGI YKKUR VEL!

Höfundur: Kolbrún Björnsdóttir

Flokkar:Greinar og viðtöl